Panorama  

plu 2014

   

Biblioteka Gminna  

   

Bajkowa Kraina  

   

Ostrzeżenia  

   

Stowarzyszenie Emerytów "OPTYMIŚCI"  

   

PZW Liścień Sławoborze  

logos

   

Lokalny Punkt Informacyjny  

LPI 2012

   

?NIE dla czadu? -

informator Państwowej Straży Pożarnej

 

Każdy sezon grzewczy, który średnio trwa w Polsce około 5 miesięcy (od listopada do końca marca) to tragiczny bilans ofiar tlenku węgla, nazywanego często ?cichym zabójcą?. Od listopada 2010 r. do marca 2011 r. strażacy odnotowali prawie 5,7 tys. zdarzeń związanych z tlenkiem węgla, w których poszkodowanych zostało 2 177 osób, a 111 straciło życie. Sezon grzewczy2011/2012 to 106 ofiar śmiertelnych i prawie 1,8 tys. osób poszkodowanych. W trakcie dwóch ubiegłych okresów grzewczych najtragiczniejszym miesiącem był luty 2012 r. w którym czad zabił w całej Polsce 54 osoby. Właśnie rozpoczyna się kolejny sezon grzewczy, dlatego Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej przygotowała informator, w którym każdy znajdzie podstawowe informacje na temat czadu, a także rady jak ustrzec się przed zatruciem, jak zabezpieczyć swoje mieszkanie i gdzie szukać pomocy.

 

Jak działa tlenek węgla? Jakie są objawy zatrucia?

Tlenek węgla potocznie zwany czadem jest gazem silnie trującym, bezbarwnym

i bezwonnym, nieco lżejszym od powietrza, co powoduje, że łatwo się z nim miesza i w nim rozprzestrzenia. Powstaje w wyniku niepełnego spalania wielu paliw, m.in.: drewna, oleju, gazu, benzyny, nafty, propanu, węgla, ropy, spowodowanego brakiem odpowiedniej ilości tlenu, niezbędnego do zupełnego spalania. Może to wynikać z braku dopływu świeżego powietrza do urządzenia, w którym następuje spalanie albo z powodu zanieczyszczenia, zużycia lub złej regulacji palnika gazowego, a także przedwczesnego zamknięcia paleniska pieca lub kuchni. Jest to szczególnie groźne w mieszkaniach, w których okna są szczelnie zamknięte lub uszczelnione na zimę, a wentylacja jest wadliwa bądź wcale nie działa.

Należy pamiętać, że czad powstaje także w czasie pożaru. Niebezpieczeństwo

zaczadzenia wynika z faktu, że tlenek węgla jest gazem niewyczuwalnym dla człowieka.

Dostaje się do organizmu przez układ oddechowy, a następnie jest wchłaniany do

krwioobiegu. W układzie oddechowym człowieka tlenek węgla wiąże się z hemoglobiną 210 razy szybciej niż tlen, blokując jego dopływ do organizmu. Stwarza to poważne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Uniemożliwia prawidłowe rozprowadzanie tlenu we krwi i powoduje uszkodzenia mózgu oraz innych narządów. Następstwem ostrego zatrucia może być nieodwracalne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, niewydolność wieńcowa i zawał, a nawet śmierć.

Zatrucia tlenkiem węgla powodują stan silnego niedotlenienia narządów wewnętrznych (np. serca, mózgu). Zatrucie tego typu przebiega kilkuetapowo. Początkowo pojawiają się lekki ból głowy i zawroty, ogólne zmęczenie, duszność, później trudności z oddychaniem, przyśpieszony, nieregularny oddech oraz wymioty. Często dochodzi do utraty przytomności i jeżeli natychmiast nikt nie przyjdzie z pomocą ? do śmierci. Przy wysokim stężeniu tlenku węgla, zgon może nastąpić już po minucie.

Potencjalne źródła czadu w pomieszczeniach mieszkalnych to: kominki, gazowe

podgrzewacze wody, piece węglowe, gazowe lub olejowe i kuchnie gazowe. Zagrożeniem jest nie tylko brak dopływu powietrza, ale też nieprawidłowy odpływ spalin. W związku z tym groźne są zapchane lub nieszczelne przewody kominowe oraz uszkodzone połączenia między kominami i piecami. Szczelnie pozamykane okna (czasami jeszcze dodatkowo uszczelnione), pozaklejane kratki wentylacyjne, brak otworów wentylacyjnych w drzwiach łazienkowych, jak również brak regularnych kontroli drożności przewodów wentylacyjnych i kominowych sprawiają, że w naszych mieszkaniach lub domach możemy nie być bezpieczni. W niewietrzonych pomieszczeniach bardzo łatwo może dojść do tragedii. Do zatruć często dochodzi w wyremontowanych mieszkaniach, z nowymi piecami, niemającymi indywidualnych przewodów napowietrzających i gdzie zlikwidowano (zasłonięto) przewody wentylacyjne, a okna i drzwi są zbyt szczelne. Mieszkanie doskonale szczelne ?nie oddycha?.

 

Jakie są objawy zatrucia tlenkiem węgla?

? lekki ból, mdłości, wymioty, ogólne zmęczenie i osłabienie ? lekkie zatrucie,

? nasilający się ból głowy, senność, zaburzenia świadomości, i równowagi,

   trudności z oddychaniem, oddech przyśpieszony, zaburzenia rytmu serca ?

   średnie zatrucie,

? drgawki, utrata przytomności ? ciężkie zatrucie

Kto narażony jest na działanie tlenku węgla?

Na działanie tlenku węgla narażona jest każda osoba. Efekty działania czadu, przy takim samym stężeniu, mogą być jednak różne dla różnych osób.

Do grupy największego ryzyka należą:

? noworodki i niemowlaki (obok normalnej hemoglobiny występuje u nich

   hemoglobina płodowa, która wiąże dwukrotnie więcej tlenku węgla niż zwykła

   hemoglobina),

? dzieci,

? kobiety ciężarne,

? osoby w podeszłym wieku,

? osoby z wadami serca oraz chorobami oskrzelowo-płucnymi,

? osoby z wadami serca oraz niewydolnością układu oddechowego.

Cięższym zatruciom ulegają także osoby wykonujące prace związane z dużym wysiłkiem fizycznym, które znacznie szybciej niż podczas odpoczynku, ze względu na zwiększoną częstość i głębokość oddechu, pochłaniają dawki trujące, a nawet śmiertelne.

Jak pomóc przy zatruciu tlenkiem węgla?

? należy natychmiast zapewnić dopływ świeżego, czystego powietrza,

? jak najszybciej wynieść osobę poszkodowaną w bezpieczne miejsce - na świeże

powietrze,

? rozluźnić poszkodowanemu ubranie ? rozpiąć pasek, guziki, ale nie rozbierać

go, gdyż nie można doprowadzić do wychłodzenia organizmu,

? wezwać służby ratownicze (pogotowie ratunkowe ? 999, straż pożarna ? 998    

lub 112). Jeśli po wyniesieniu na świeże powietrze poszkodowana osoba nie      

oddycha, należy niezwłocznie przystąpić do wykonania sztucznego oddychania i  

masażu serca.

 

Jak ustrzec się przed zatruciem czadem?

Podstawową przyczyną zatruć jest niepełne spalanie, do którego może dojść np. gdy zbyt szczelnie zamknięte są okna, brak jest właściwej wentylacji. Należy również regularnie sprawdzać prawidłowość działania urządzeń mogących być źródłem tlenku węgla, szczelność wewnętrznych instalacji gazowych, przewodów kominowych i wentylacyjnych oraz kanałów nawiewnych.

Pamiętaj aby:

? dokonywać okresowych przeglądów instalacji wentylacyjnej i przewodów

   Kominowych oraz ich czyszczenia. Gdy używasz węgla i drewna należy to robić  

   nie rzadziej niż raz na 3 miesiące. Gdy używasz gazu ziemnego czy oleju    

   opałowego ? nie rzadziej niż raz na pół roku. Zarządca budynku lub właściciel

   ma obowiązek m.in. przeglądu instalacji wentylacyjnej nie rzadziej niż raz w

   roku.

? uchylić okno w mieszkaniu, gdy korzystasz np. pieca gazowego z otwartą

   komorą spalania, kuchenki gazowej lub węglowej,

? nie zasłaniać kratek wentylacyjnych i otworów nawiewnych,

? przy instalacji urządzeń i systemów grzewczych korzystać z usług

Wykwalifikowanej osoby,

? użytkować sprawne technicznie urządzenia, w których odbywa się proces

spalania i zgodnie z instrukcją producenta kontrolować stan techniczny

urządzeń grzewczych,

? stosować urządzenia posiadające dopuszczenia w zakresie wprowadzenia do  

obrotu, w sytuacjach wątpliwych należy żądać okazania wystawionej przez

   producenta lub importera urządzenia tzw. deklaracji zgodności, czyli    

   dokumentu zawierającego informacje o specyfikacji technicznej oraz

   przeznaczeniu i zakresie stosowania danego urządzenia,

? w przypadku wymiany okien na nowe sprawdzić poprawność działania    

   wentylacji, ponieważ nowe okna są najczęściej o wiele bardziej szczelne w

   stosunku do wcześniej stosowanych w budynku i mogą pogarszać wentylację,

? systematycznie sprawdzać ciąg powietrza, np. poprzez przykładanie kartki

   papieru do otworu, bądź kratki wentylacyjnej - jeśli nic nie zakłóca wentylacji,

   kartka powinna przywrzeć do otworu lub kratki,

? często wietrzyć pomieszczenie, w którym odbywa się proces spalania (kuchnie,

   Łazienki wyposażone w termy gazowe), a najlepiej zapewnić, nawet niewielkie

   rozszczelnienie okien,

? rozmieścić czujniki tlenku węgla w domu lub w mieszkaniu,

? nie zostawiać samochodu w garażu z włączonym silnikiem, nawet jeżeli drzwi

do garażu pozostają otwarte,

? nie bagatelizować takich objawów jak: duszności, bóle i zawroty głowy,

nudności, wymioty, osłabienie, przyśpieszenie czynności serca i oddychania,

gdyż mogą być sygnałem, że ulegasz zatruciu czadem - w takiej sytuacji należy

natychmiast przewietrzyć pomieszczenie, w którym się znajdujemy i zasięgnąć

porady lekarskiej.

Warto w domu lub mieszkaniu zainstalować czujnik dymu oraz czujnik tlenku

węgla!

Podstawową funkcją czujnika tlenku węgla jest wykrywanie czadu i alarmowanie o jego obecności w powietrzu. Czujnik podnosi poziom bezpieczeństwa w pomieszczeniach, zmniejsza ryzyko zaczadzenia, pozwala na szybką reakcję użytkownika w sytuacji zagrożenia życia. Tego typu czujniki powinny znaleźć się w pokojach z kominkiem lub piecem kaflowym, w pomieszczeniach z kuchenkami gazowymi, łazienkach z gazowymi podgrzewaczami wody, w kotłowniach, garażach, warsztatach. Czujnik odpowiednio wcześnie zasygnalizuje niebezpieczeństwo, wydając bardzo głośny dźwięk. Mamy wtedy szansę na opuszczenie pomieszczenia, w którym ulatnia się tlenek węgla. Nie należy montować czujników przy oknie, kratkach, przewodach wentylacyjnych czy w miejscach zbyt zawilgoconych. Niewłaściwie dobrane ustawienie czujnika może negatywnie wpłynąć na jego pracę i skuteczność. Zalecane lokalizacje czujników, jak również lokalizacje, których należy unikać znajdują się w instrukcjach dołączonych do tych urządzeń.

 

Bezpieczne użytkowanie urządzeń grzewczych i

gazowych

W Polsce każdego roku, z powodu zatrucia tlenkiem węgla pochodzącym z gazowych grzejników wody przepływowej, umiera około 100 osób, a kilka razy więcej ulega zatruciu i wymaga hospitalizacji. Przeważająca większość wypadków śmiertelnych zdarza się między 1 listopada a 31 marca, a więc w tzw. sezonie grzewczym. Głównymi przyczynami są niesprawne instalacje wentylacyjne oraz zbyt szczelne okna.

PRAWIDŁOWA INSTALACJA

Zainstalowania lub wymiany piecyka gazowego może dokonać jedynie uprawniony specjalista, zgodnie z instrukcją producenta. Wykonywanie prac instalacyjnych i regulacyjnych przez osobę nieuprawnioną może stworzyć zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców. Takie same wymagania, co do prac instalacyjnych i regulacyjnych, dotyczą kuchenek gazowych. Kuchenka powinna znajdować się jak najbliżej wywiewnej kratki wentylacyjnej, a stanowiska pracy powinny być usytuowane między oknem a kuchenką, tak, aby nad nimi następował przepływ świeżego powietrza.

STAŁY DOPŁYW ŚWIEŻEGO POWIETRZA

Stały dopływ świeżego powietrza do urządzenia, w którym następuje spalanie gazu ma podstawowe znaczenie. Brak dopływu świeżego powietrza powoduje niedobór tlenu.

Wynikiem tego niedoboru jest niezupełne spalanie i powstawanie tlenku węgla. Następuje to wówczas, gdy np. okna mieszkania są szczelnie zamknięte. Stały dopływ świeżego powietrza do mieszkania jest również warunkiem swobodnego odpływu spalin. W związku z tym należy pamiętać, aby przed każdą kąpielą dobrze przewietrzyć łazienkę oraz aby szczelne okna były wyposażone w nawiewniki powietrza, a podczas kąpieli w mieszkaniu uchylone było okno. Zasłanianie kratek wentylacyjnych, zarówno nawiewnej w drzwiach do łazienki, jak i wywiewnej na wlocie do przewodu wentylacyjnego, grozi śmiertelnym zatruciem.

SWOBODNY ODPŁYW SPALIN

Piecyk gazowy powinien być szczelnie przyłączony do przewodu spalinowego, a przewód spalinowy musi być szczelny i drożny. Nieszczelny komin powoduje osłabienie ciągu lub może być przyczyną przenikania spalin do sąsiadujących z nim pomieszczeń i zatrucia znajdujących się tam osób. Przewody kominowe (dymowe, spalinowe i wentylacyjne) należy kontrolować zgodnie z obowiązującymi przepisami. Kontrola powinna być przeprowadzona przez osoby uprawnione, a obowiązek poddania obiektu kontroli spoczywa na właścicielu lub zarządcy.

Podczas kąpieli nie należy włączać wentylatora w kuchni lub w innym miejscu w

mieszkaniu, ponieważ jego działanie osłabia naturalny ciąg spalin w przewodzie

spalinowym piecyka gazowego.

DOBRY STAN TECHNICZNY URZĄDZENIA GAZOWEGO

Urządzenia gazowe powinny być utrzymywane w dobrym stanie technicznym, a także okresowo kontrolowane zgodnie z zaleceniami producenta. Obowiązek utrzymania wymaganego stanu technicznego urządzeń gazowych i ich udostępnienia do kontroli nakłada na użytkownika lokalu rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych.

Należy pamiętać, że stary, zużyty, nieczyszczony i rozregulowany piecyk gazowy zagraża życiu. Naprawa i konserwacja urządzenia gazowego może być powierzona wyłącznie osobom posiadającym stosowne uprawnienia.

Bezpieczne użytkowanie kominów

Zgodnie z ustawą z 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane właściciel lub zarządca obiektu budowlanego ma obowiązek utrzymywać go w należytym stanie technicznym. Prawo budowlane nakłada na właściciela lub zarządcę obiektu budowlanego obowiązek poddawania budynku okresowej kontroli. Co najmniej raz w roku właściciel lub zarządca ma obowiązek zlecić kontrolę stanu technicznego przewodów kominowych, dymowych, spalinowych i wentylacyjnych. Kontrolę tę należy zlecić osobie posiadającej kwalifikacje mistrza w rzemiośle kominiarskim. Osoba dokonująca kontroli ma obowiązek potwierdzić kontrolę protokołem, w którym powinna opisać usterki i uchybienia, a właściciel lub

zarządca ma obowiązek usunąć te usterki.

Obiekty budowlane podlegają również przepisom rozporządzenia ministra spraw

wewnętrznych z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Rozporządzenia nakłada obowiązek usuwania zanieczyszczeń z przewodów dymowych i spalinowych oraz wentylacyjnych, określa również częstotliwość dokonywania czyszczenia:

? 1 raz w miesiącu czyszczeniu należy poddawać przewody kominowe palenisk

   zakładów żywienia zbiorowego,

? co najmniej raz na 3 miesiące należy poddać czyszczeniu przewody kominowe

   palenisk opalanych paliwem stałym,

? co najmniej raz na 6 miesięcy należy czyścić przewody kominowe palenisk

   opalanych paliwem płynnym i gazowym,

? przewody wentylacyjne należy czyścić co najmniej raz w roku.

Zgodnie z rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych i administracji z 16 sierpnia 1999 roku w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych, naprawa i konserwacja przewodów kominowych dymowych, spalinowych i wentylacyjnych można powierzyć wyłącznie osobom posiadającym świadectwa kwalifikacyjne określone w odrębnych przepisach. Osobami posiadającymi takie kwalifikacje są kominiarze.

Korporacja Kominiarzy Polskich jako stowarzyszenie zawodowe zrzeszające mistrzów kominiarskich już 20 lat prowadzi działania, zmierzające do podniesienia bezpieczeństwa użytkowników urządzeń grzewczych i kominowych. Jednym z zadań statutowych korporacji jest zapobieganie zatruciom i wybuchom gazu.

 

Statystyki ubiegłych sezonów grzewczych

Od listopada 2010 r. do marca 2011 r. strażacy odnotowali prawie 5,7 tys. Zdarzeń związanych z tlenkiem węgla, w których poszkodowanych zostało 2 177 osób, a 111 straciło życie. Sezon grzewczy 2011/2012 to 106 ofiar śmiertelnych i prawie 1,8 tys. osób poszkodowanych. W trakcie dwóch ubiegłych okresów grzewczych najtragiczniejszym miesiącem był luty 2012 r. w którym czad zabił w całej Polsce 54 osoby.

Od września 2012 r. do 31 marca 2013 r. na skutek zaczadzenia w Polsce zginęło 91 osób! Strażacy, we wspomnianym okresie odnotowali 3817 zdarzeń związanych z tlenkiem węgla. Poszkodowanych w nich zostało 2216 osób.

Nie dla czadu

W przypadku wysokiego stężenia tlenku węgla w powietrzu zgon może nastąpić już po kilku minutach. Przestrzeganie podstawowych zasad bezpieczeństwa takich jak: niezaklejenie kratek wentylacyjnych, dbanie o dobry stan techniczny urządzeń znajdujących się w naszych domach, czy zakup i instalacja czujnika tlenku węgla pozwoli na to, aby nasze domy i mieszkania stały się bezpieczniejsze.

W ramach akcji informacyjnej ?NIE dla czadu? MSW i straż pożarna współpracują z Programem I Polskiego Radia. Będzie ona trwała przez 25 kolejnych dni (bez niedziel) i w czasie jej trwania słuchacze radia otrzymają 250 czujników tlenku węgla ufundowanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

Podstawową funkcją czujnika tlenku węgla jest wykrywanie czadu i alarmowanie o jego obecności w powietrzu. Tego typu czujniki powinny znaleźć się w pokojach z kominkiem lub piecem kaflowym, w pomieszczeniach z kuchenkami gazowymi, łazienkach z gazowymi podgrzewaczami wody, w kotłowniach, garażach, warsztatach. Czujnik odpowiednio wcześnie zasygnalizuje niebezpieczeństwo, wydając bardzo głośny dźwięk. Mamy wtedy szansę na opuszczenie pomieszczenia, w którym ulatnia się tlenek węgla. 

Tlenek węgla potocznie zwany czadem jest gazem silnie trującym, bezbarwnym i bezwonnym, nieco lżejszym od powietrza, co powoduje, że łatwo się z nim miesza i w nim rozprzestrzenia. Powstaje wyniku niepełnego spalania wielu paliw, m.in.: drewna, oleju, gazu, benzyny, nafty, propanu, węgla, ropy, spowodowanego brakiem odpowiedniej ilości tlenu, niezbędnego do zupełnego spalania. Może to wynikać z braku dopływu świeżego powietrza do urządzenia, w którym następuje spalanie albo z powodu zanieczyszczenia, zużycia lub złej regulacji palnika gazowego, a także przedwczesnego zamknięcia paleniska pieca lub kuchni. Jest to szczególnie groźne w mieszkaniach, w których okna są szczelnie zamknięte lub uszczelnione na zimę, a wentylacja jest wadliwa bądź wcale nie działa.

Czad dostaje się do organizmu przez układ oddechowy, a następnie jest wchłaniany do krwioobiegu. W układzie oddechowym człowieka tlenek węgla wiąże się z hemoglobiną 210 razy szybciej niż tlen, blokując jego dopływ do organizmu. Stwarza to poważne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Uniemożliwia prawidłowe rozprowadzanie tlenu we krwi i powoduje uszkodzenia mózgu oraz innych narządów. Następstwem ostrego zatrucia może być nieodwracalne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, niewydolność wieńcowa i zawał, a nawet śmierć.

 

WYKAZ SOŁECTW NA TERENIE GMINY SŁAWOBORZE

Punkty Ostrzegania i Alarmowania

Lp.

Nazwa sołectwa

Nazwisko i Imię oraz miejsce zamieszkania sołtysa, numer telefonu

Miejscowości wchodzące w skład sołectw

1

Sławoborze

Kuks Halina Sławoborze

Ul. Krótka 9

tel.94 36 47 106 ,782 917 117

Sławoborze

Zagrody

2

Biały Zdrój

Piotr Chojnacki

Biały Zdrój 13

tel.663 911 011

Biały Zdrój

Miedzno

3

Ciechnowo

Dawid Staszyński

Ciechnowo 8

tel.885 356 405

Ciechnowo

4

Jastrzębniki

Dariusz Dec

Jastrzębniki 7

tel. 94 36 495 77, 792 298 092

Jastrzębniki

5

Krzecko

Dorota Bredla

Krzecko 2

tel.664 187 742

Krzecko

6

Mysłowice

Antoni Kurmin

Mysłowice 11

tel. 94 47 747, 517 042 719

Mysłowice

Trzciana

7

Międzyrzecze

Józefa Piotrowska

Międzyrzecze 9/1

Tel.609 798 404

Międzyrzecze

Międzyrzeczko

8

Poradz

Drabiuk Bogusław

Kalina 5/2

tel .607 459 650 663 799 558

Kalina

Poradz ,Drzeń

9

Powalice

Halina Michalak

Powalice 2

tel. 94 3647 766, 669 012 414

Powalice

10

Rokosowo

Agnieszka Kocur

Rokosowo24

tel. 784 582 394

Rokosowo

Lepino

11

Sidłowo

Mirosława Bączek

Sidłowo 15/2

tel.609 836 670

Sidłowo

12

Ślepce

Łepik Halina

Krzesimowo10

tel.509 617 568

Stare Ślepce

Nowe Ślepce

Krzesimowo

13

Słowenkowo

Grzywaczewski Piotr

Słowenkowo1/3

tel.94 36 47 725 ,788 298 018

Słowenkowo

14

Słowieńsko

Iwona Paszko

Słowieńsko 13/1

tel. 798 731 834

Słowieńsko

Sobiemirowo

 

 

Klasyfikacja stopni zagrożenia dla zjawisk meteorologicznych stosowana w ostrzeżeniach meteorologicznych IMGW-PIB

Informacja dla hodowców trzody chlewnej dotycząca afrykańskiego pomoru świń

   

Polityka plików Cookies - ciasteczka  

   

Przyjazne Deklaracje  

   

Nowy system segregacji odpadów  

   

Linki  

 bip 1

durp

mprp

ceidog

mwikk

ek

pags

gopss

sgb

pkrz

osp

logo irr

logo morsy

   

Gościmy  

11319258
Dzisiaj
Wczoraj
Ten Tydzień
Zeszły Tydzień
Ten Miesiąc
Zeszły Miesiąc
Razem
649
5178
35526
11254284
72491
103125
11319258

Twoje IP: 18.97.14.82
Data i Godzina: 2025-02-16 06:31:33
   
© Strona Urzędu Gminy Sławoborze